GELENEKSEL MİMARİMİZDE KULLANILAN AHŞAP YAPI ELEMANLARI

GELENEKSEL MİMARİMİZDE KULLANILAN

AHŞAP YAPI ELEMANLARI

Bilindiği üzere geleneksel konut mimarimizde ahşap yaygın olarak kullanılmıştır. Konut yapılarının dışında çok sayıda saray yapısı da ahşap malzeme ile yapılmıştır. Yapının temel kısmı haricinde tamamının ahşap malzeme kullanılarak inşa edildiği bir yapım sürecinden söz etmekteyiz. Yapıların temelleri genelde moloz taş duvar örgüsü veya tuğla duvar örgüsüyle inşa edildikten sonra üzerine yerleştirilen ahşap yastıklar ve dikmelerle yapımı devam ettirilen bir uygulama şeklidir. Çatılar 19. yüzyıla gelinceye kadar tamamıyla alaturka kiremitle örtülmüştür. 19. yüzyıldan itibaren marsilya tipi kiremitlerde kullanılmaya başlanılmıştır. Yine aynı yüzyılda kullanımı yaygınlaşan bir diğer uygulama ise yangın duvarlarının inşasıdır. Yangınlar dolayısıyla iki ahşap bina arasına 1- 1,5 tuğla duvar kalınlığında örülen; yangının diğer yapıya sıçramasını önleyen bu uygulama yasalarla zorunlu hale getirilmeye çalışılmıştır.

Ahşap bir yapıda yapı elemanları aşağıda belirtilen şekilde sıralanabilir.

2.1.1. TAŞIYICI SİSTEM ELEMANLARI

- Dikme

- Kiriş (taban-tavan-yastık-bağ)

- Payanda

- Bağlantı Elemanları

Ahşap yapılarda kullanılan yapı malzemelerinin fonksiyonlarına göre yapılan sıralamanın ardından ahşap karkas yapım tekniği temelden başlayarak şu şekilde anlatılabilir;

Genel olarak bodrum kat yapımı çok düşünülmemiştir. Arazi eğiminden dolayı ortaya çıkan zorunluluklar ile birlikte 19. yüzyılda yaşam şekillerinde ortaya çıkan değişimlere bağlı olarak İstanbul evlerinde yarı bodrum, kömürlük veya ardiye diyebileceğimiz mekânlar ortaya çıkmıştır. 

2.1.2. CEPHE ELEMANLARI

- Cephe kaplama elemanları- Düşey bitirme çıtaları

- Alın tahtası- Saçak altı kaplama elemanları

- Saçak altı silmesi- Saçak altı furuşları

- Saçak altı süsleme elemanları- Tığ ve damla, rumili kapalı form

- Kat silmesi, eteklik silmesi,

- Sarak (meyabend-süslü silme)

- Çıkma/cumba altı süsleme elemanları

- Konsol/ eliböğründe/ payanda

- Pencere doğramaları

- Pencere pervazı (iç-dış)

- Denizlik

- Denizlik altı silmesi ve süslemeleri

- Kafes

- Kepenk

- Kapı

- Kapı pervazı (iç-dış)

Taşıyıcı sistemi anlatılan şekilde inşa edilen yapının tamamlanabilmesi için içeride ve dışarıda eksik kalan kısımların da yapılması gerekir. Ahşap yapılarda cephe elemanlarının isimleri yukarıda belirtildiği gibi sıralanabilir. Bir ahşap evde yukarıda listelenen malzemelerin tamamının kullanılması gerekmemektedir. Evin sahibi, gelir düzeyi ve bulunduğu semt gibi birçok etkene bağlı olarak yapıda süsleme diyebileceğimiz cephe elemanlarının bir kısmı kullanılmamıştır.

Ahşap yapılarda cephede değişik adlar altında çıralı çamın kullanıldığı görülmektedir. İstanbul çevresinde ve bazı semtlerde az görülen örneklerde ahşap yapıların iskeletlerinin içi tuğla kerpiç, tuğla ile doldurulmuş zaman zamanda sıvanmıştır. Genel olarak ise taşıyıcı sistem araları doldurulmak yerine dışarıdan ahşap kaplanmıştır.

Cephe kaplamalarında kullanılan ahşaplar 1,5-2,5 cm kalınlıklarında ve 20-35 cm’e kadar yüksekliklerde kullanılmıştır. Yapının köşelerinde düşey bitim çıtaları, saçak bitimlerinde alın tahtaları kat hizalarında ve saçak altlarında silmeler kullanılmıştır. Çıkma altlarında eliböğründe, payanda gibi destek elemanları ile saçak altlarında hem destek elemanı hem de estetik niteliği olan saçak altı furuşları dediğimiz elemanlar kullanılmıştır. Bazı yerlerde saçak altında ve konsol altında destek olarak demir füruşların kullanıldığı da görülmektedir. Daha önce de bahsedildiği üzere su basman kotuna kadar yükseltilen girişlere mermer basamaklarla ulaşılmaktadır. Evlerin giriş kapıları değişik ağaç türleriyle tablalı olarak göbekli, baklavalı, oymalı çeşitli şekillerde inşa edilmiştir. Kapılar genel olarak çift kanatlıdır. Kapı üstlerinde ışıklıklar yer almaktadır. Bazı örneklerde evin giriş kapısının iki yanında veya kapının üst kısmı camlı dışarıdan demir korkuluklu olarak imal edilmiştir. Giriş kapısını görecek şekilde yapılan pencerelere ahşap kafesler yerleştirilmiştir. Aynı şekilde evlerin sokaklara bakan cumbalarında ve sokak hizasında yer alan pencerelerde de mahremiyet düşünülerek çeşitli şekillerde ahşap kafesler yerleştirilmiştir

2.1.3. İÇ MEKÂN ELEMANLARI

- Bağdadi çıtalar

- Tavan kaplamaları

- Tavan çıtaları/ pasalar/ vs.

- Koltuk altı silmesi

- Koltuk altı furuşları

- Koltuk altı süsleme elemanları

- Koltukluk silmesi

- Süpürgelik

- Döşeme kaplama elemanları

- Merdiven basamakları

- Dolap/ yüklük/ vs.

Geleneksel konutların planlamasında ihtiyaçlar ve yapım zorunlulukları birarada değerlendirilmiştir. Merdiven basamakları ile erişilen ev girişlerinde ayakkkabı çıkarılan bir mekan ve sonrasında seki yer alır. Giriş holü olarak kullanılan mekan taş kaplama olduğu gibi son yüzyılda karosimanla da kaplanmışıtır. Günümüzde olduğu gibi suyun şehir şebekesiyle ulaşmadığı devirlerde ıslak hacimler ve mutfak genelde zemin katta düşünülmüştür. Mutfağın bulunduğu kısımlarda sarnıç kuyu gibi saklama ve su depolama amacıyla kullanılan hacimlere Süleymaniye çevresinde sıkça rastlanmaktadır. 19. yy. sonu 20. yy. başında yapılan evlerde ıslak hacimlerin üst katlara yerleştirildiği görülmektedir.

2.1.4. ÇATI ELEMANLARI

- Mertek- aşık- göğüsleme- kuşak- gergi

- Çatı kaplama tahtaları

Ahşap yapıların çatı taşıyıcıları daha önce bahsettiğimiz ahşap dikme ve kirişlerin üzerine alt tarafta kat döşeme kirişi üzerine yerleştirilmiş olan damlalık aşığı, orta ve mahya ksımında dikmeler tarafından taşınan ara aşık ve mahya aşığı adı verilen ana taşıyıcılar üzerine yerleştirilmiş merteklerden oluşmaktadır. Çatının kullanım amacı ve imkanlara bağlı olarak mertek üzerine kaplama tahtaları çakılır ardından kiremit döşemesi yapılır. Bitişik nizamda yapının yangın duvarları kenarlarında ve baca çevrelerinde ayrık nizamda ise kırma çatıların gerekli görülen yerlerinde çinko kaplandıktan sonra kiremit örtüsü yerleştirilir. Kiremitler ile toplanan sular bazen serbest düşmeye bırakılırken bazı evlerde de özellikle şehir içinde kalanlarda çinko derelerde toplandıktan sonra yine çinko yağmur inişleriyle aşağıya indirilir